De circulaire ontwerper als levenscyclus coach
Miquel Ballester Salvà - Circular Innovation Lead
Miquel was als ontwerper altijd al geïnteresseerd in de rol die een goed ontwerp kan spelen in het versnellen van duurzaamheid en het veranderen van consumentengedrag. Met de circulaire economie had hij eindelijk een model in handen dat techniek, business én gedrag samenbrengt.
Welke circulaire ontwerpprincipes passen jullie toe? En hoe werkt dat in de praktijk?
Vaak wordt in de circulaire economie gekeken naar het behoud van grondstoffen, recyclebaarheid en levenseinde van een product. Wij gaan uit van een economie waarin we milieu én sociale duurzaamheid - de mensen en werkomstandigheden - meenemen. Dat heeft geleid tot vier Fairphone ontwerpprincipes:
Gebruik eerlijke materialen
We gebruiken materialen waarvan de opbrengst van delving ten goede komt aan lokale gemeenschappen, en/of materialen die gerecycled of biobased zijn. 100% gerecyclede materialen gebruiken is niet mogelijk zolang we met z’n allen blijven consumeren: de wereldwijde vraag naar materialen is veel groter dan het aanbod van gerecyclede materialen. We zullen bijvoorbeeld steeds meer cobalt moeten delven. Daarom zetten we ook in op mijnbouwprojecten die de lokale bevolking verder brengen. Onze focus is niet de perfecte mijn vinden - dat is een utopie - maar een goed verbeterproject opzetten.
Ontwerp voor zo lang mogelijk gebruik
Onze telefoons zijn goed te repareren en te updaten, en zijn het (be)houden waard. We laten de telefoon weer als nieuw voelen met een nieuwe achterkant en leveren langdurig software ondersteuning en updates.
Ontwerp voor hergebruik en recycling
Materialen hergebruiken zonder dat je ze hoeft te recyclen is ideaal, dat scheelt tijd, energie, CO2-uitstoot en geld. Daarom ontwerpen we modulair. Zo kan de telefoon makkelijk worden ontmanteld en materialen kunnen worden teruggewonnen en hergebruikt. Per type materiaal doen we onderzoek om te zien hoe goed recyclebaar het is voor een tweede, derde, vierde leven
Ontwerp met inachtneming van goede werkomstandigheden
Ga de fabriek in en vraag naar de omstandigheden. Wij partneren met leveranciers om salaris en werknemersvertegenwoordiging te verbeteren. Als je dat doet, zit het ook goed met werktijden en dergelijke. Bijkomstig voordeel van zo’n bezoek: je leert hoe een product gemaakt wordt. Ik was verbaasd over wat ik leer door simpele vragen te stellen als: “Wat is makkelijk en moeilijk te assembleren?” Een ontwerp kan daarna altijd verbeterd worden.
Jullie hebben heel veel materiaalonderzoek gedaan: hoe, waarom en wat levert dat je op?
Samen met The Dragonfly Initiative hebben we een lijst criteria opgsteld om te kunnen prioriteren op welke van de 38 metalen die er in een telefoon zitten we acties willen ondernemen om de keten duurzamer te maken. We hebben gekeken naar hoe essentieel de materialen zijn voor een Fairphone, hoe vervuilend de winning is en hoe goed recyclebaar een materiaal is. Voor cobalt bijvoorbeeld komt nu nog een flink percentage uit ons mijnproject in Congo. In de toekomst wordt het percentage gerecycled cobalt steeds groter, en zo werken we ook aan projecten voor tin, goud, plastic et cetera.
Wat is voor jou de rol van de circulaire ontwerper?
De circulaire ontwerper is een levenscycluscoach die zich niet alleen bezighoudt met de customer journey van de gebruiker, maar ook met de levenscyclus van materialen van een product, inclusief hergebruik, recycling et cetera. De ontwerper begrijpt wat de milieu en sociale consequenties zijn bij elke materiaalkeuze. Dat betekent dat je je moet verdiepen in de impact van de winning van materialen, de impact van productie en transport, de levensduur van het product en de mogelijkheden van materialen na de gebruiksfase. Dit is relatief makkelijk te achterhalen door zogenaamde levenscyclusanalyses (LCA) die al deze elementen op een rij zetten waardoor je je eigen afwegingen kunt maken. Zo’n analyse is een krachtig instrument om levenscyclusstrategieën te ontwerpen. Daardoor weten wij dat de productie van de plastic achterkant van onze telefoon 0,3% CO2-uitstoot van het geheel veroorzaakt. Een nieuwe achterkant bestellen levert een kleine extra uitstoot op maar doet je telefoon als nieuw aanvoelen waardoor een klant hopelijk gestimuleerd wordt de telefoon langer te houden. Door een telefoon niet 3 maar 5 jaar te gebruiken, bespaar je maar liefst 30% CO2-uitstoot. Ontwerpers hebben daarnaast een verantwoordelijkheid voor alle onderdelen van een product, ook de onzichtbare en niet alleen de buitenkant.
““Ontwerpers hebben daarnaast een verantwoordelijkheid voor alle onderdelen van een product, ook de onzichtbare en niet alleen de buitenkant.””
Een ontwerper focust niet meer alleen op een eerste gebruiker van zijn product maar op het einde van de gebruiksperiode van een product. Het einde van de gebruiksduur moet net zo spannend zijn als het begin. Producten verouderen of slijten, zelfs wanneer je ontwerpt voor de lange termijn, dat is onvermijdelijk. We moeten ontwerpen met veroudering en het einde in gedachten. Dat einde moet een interessante beleving in zich hebben, een positief eindritueel. Denk aan een ontmantelinstructie voor de klant voor betere recycling, of een cadeau wanneer je je product terugbrengt bij de leverancier.
Ten slotte moet een circulair ontwerper diensten ontwerpen. Wanneer we echt minder grondstoffen willen gaan gebruiken, moeten we minder consumeren en wij als producenten van producten naar diensten overstappen. Het meest duurzame product, is immers het product dat je niet koopt. We onderzoeken bij Fairphone dan ook of het rendabel is om onze telefoons in een servicemodel aan te bieden, bijvoorbeeld door een robustere telefoon te ontwerpen. Dat vergt van een ontwerper dat hij/zij strategischer en integraler voordenkt, meer rekening houdt met de rest van de organisatie en de klant, en ook processen moet gaan ontwerpen, met retournering en reparatie in gedachten.
““100% gerecyclede materialen gebruiken is niet mogelijk zolang we met z’n allen blijven consumeren.””
Noem eens een dilemma in het ontwerpproces waar jullie tegenaan zijn gelopen?
Onze telefoon zorgt door het circulaire ontwerp voor 12% meer CO2-uitstoot omdat er extra onderdelen nodig zijn. Die extra uitstoot compenseren we omdat het toestel langer meegaat doordat het makkelijker en goedkoper is te repareren. Voor de complete levensduur is de uitstoot daarom 30% lager. Zulke dilemma’s moet je omarmen, expliciet maken en in een eerlijk verhaal delen met je klanten.
Welke ambitie hebben jullie verder?
““Het meest duurzame product, is het product dat je niet koopt.””
Ons doel is niet een 100% fair phone en onze ambitie stopt niet bij het maken van een telefoon die modulair, repareerbaar en recyclebaar is. We willen de industrie inspireren en veranderen. We starten meestal met één leverancier waarmee we innovatieve verbeterprojecten opzetten die door de rest van de industrie gerepliceerd kunnen worden. Zodat elektronica steeds langer mee kan en niet meer zo’n nadelig effect heeft op onze leefomgeving.
Welke tips heb je nog voor ontwerpers?
Voor mij als ontwerper zijn de twee belangrijkste boeken om te lezen ‘Products that last’ en ‘Managing Obsolescence’. Een interessante tool is de Ecolizer van de OVAM. Deze tool voor ontwerpers bevat honderden eco-indicatoren die de graad van milieubelasting weergeven van materialen, bewerkingsprocessen, transport, energie, recyclage en afvalverwerking. Hoe hoger de score, hoe hoger de milieu-impact.
