Maaike Perenboom - Synchroon

Haar interesse in maatschappelijke vraagstukken in de bouw begon al tijdens haar studie bouwkunde. Naarmate ze steeds meer kennis kreeg over de effecten van klimaatverandering en de invloed die bouw heeft op de versnelling daarvan, werd het voor Maaike Perenboom onmogelijk om nog lijdzaam toe te kijken. Ze moest en zou onderdeel worden van de verandering van het systeem. Inmiddels ontwikkelt ze CO2-neutrale gebouwen en gebieden waar mensen blij van worden.

Hoe het begon

De urgentie om te verduurzamen en daar een actieve bijdrage aan te leveren, begon bij Maaike tijdens het volgen van een masterclass duurzaamheid aan Stanford University. “De grenzen van de planeet worden overschreden, de effecten van klimaatverandering zijn steeds dramatischer én voelbaar. Ik kon met die kennis niet meer lijdzaam toezien en moest onderdeel worden van de verandering van het systeem. Om hier concrete invulling aan te geven, ging ik samenwerken met de oprichtster van Impact Hub Amsterdam en werkte ik mee aan een transitieprogramma in samenwerking met DRIFT. Daarnaast volgde ik de verandermanagement cursussen ‘Theory U’ bij het MIT en de ‘Creative Leadership’ opleiding bij THNK, waarna de drive om maatschappelijke impact te maken zodanig in mijn systeem zat, dat ik met geen mogelijkheid meer anders kon.

Zodoende ging ik voor de ontwikkelaar Being werken om duurzaamheid meer handen en voeten te geven en testte ik hoe we steeds duurzamer konden worden. Het is belangrijk om scherpe ambities en doelstellingen te stellen, koplopers op duurzaamheidsgebied mee te laten denken, technische en specialistische kennis in te zetten en steeds te blijven zoeken naar de duurzamere keuze. Ik raadpleegde ook omwonenden en betrokkenen, waardoor ik steeds meer kennis en inzicht kreeg.”

“Dankzij circulariteit winnen we meer aanbestedingen van gemeentes en opdrachten van bedrijven.”

Behoefte aan praktische handvatten

Maaike vertelt hoe ze circulariteit in haar huidige organisatie steeds sterker op de kaart zet. “Binnen Synchroon was er behoefte aan meer scherpte en praktische handvatten om maatschappelijke impact te maken. Circulaire verhalen werden als te wollig en weinig concreet ervaren, waardoor het lastig was om circulariteit door te vertalen in projecten. Duurzaamheid kent ook meerdere kanten en moet je integraal bekijken, waardoor het moeilijk te beoordelen is wat een goede stap is. De definitie van de Ellen McArthur Foundation, een belangrijke grondlegger van het denken over transformatie naar een circulaire economie, was het startpunt om lijn en scherpte te krijgen en doelen te formuleren. Zo hebben we een cyclus aan lunchlezingen voor het hele bedrijf georganiseerd, overtuigd van de benadering vanuit integrale duurzaamheid, denkend vanuit onze eigen invloedscirkel en op zoek naar concrete handvatten.”

Nieuwe energie om positief bij te dragen

De eerste lunchbijeenkomst met Copper8 ging over de ‘Why’. Dat maakte volgens Maaike veel los binnen het bedrijf. “Het blijft confronterend om je drie uur lang in de klimaatimpact te verdiepen. Er ontstond een positieve energie om meer bij te willen dragen. Een mooi klein voorbeeld is een collega die enige tijd later aan iedereen in het bedrijf tassen uitdeelde, gemaakt van de bouwdoeken van de bouwplaats. Daarna zijn we met koplopers op de verschillende onderwerpen de diepte in gegaan. EPEA, Ecochain, STIPO, Paul de Ruijter, FLUX en de auteurs van het boek ‘Stadsnatuur maken’ namen ons mee in hun onderzoeken, experimenten, belemmeringen, doorbraken en inzichten.

Impactvolle spin in het web

“We zijn de spin in het web en kunnen op elk aspect zaken nét even anders en duurzamer doen.”

Als ontwikkelaar neem je het initiatief tot ontwikkeling van gebieden en gebouwen, daarmee heb je veel invloed: op de bouw, het gebruik van een gebouw en de impact op de omgeving. Denk aan de impact dat een gebouw heeft op de samenleving in collectieve en publieke ruimten, of op persoonlijke levens in woon-, werk- en leeromgevingen. We hebben veel invloed op de keuze van materiaalgebruik tijdens de bouw, impact op water, elektra, warmte/koude tijdens het gebruik, en je kan in een gebied en gebouw de natuur een handje helpen. Daarbij huren we adviseurs en ontwerpers in en werken we samen met gemeenten. Ook zijn wij degene die op risico ontwikkelingen voorfinancieren en zijn dus drager van de circulaire businesscase. We zijn de spin in het web en kunnen op elk aspect zaken nét even anders en duurzamer doen.

Zo hebben we zeven impactgebieden gekozen waar wij zeggenschap over hebben en invloed op kunnen uitoefenen. In onze interne kennissessies hebben we deze impactgebieden verder verdiept op zoek naar concrete handvatten voor toepassing in projecten. Die we hebben beschreven in Synchroon Circulair:

Sterke samenleving - We creëren toegankelijke plekken, waarin iedereen tot zijn recht komt en weerbaar is in tijden van verandering – als individu en in verbinding met elkaar.
Gezondheid & geluk - We dragen bij aan welzijn van mensen door te focussen op gezonde gebouwen waar je gelukkig van wordt, waar je vrij en veilig bent en waar je anderen kunt ontmoeten.
Stadsnatuur - We zorgen ervoor dat er meer stadsnatuur tot bloei komt, dat er ecologische verbindingen ontstaan en dat biodiversiteit gedijt.
CO2-reductie - We minimaliseren de CO2-uitstoot van onze gebouwen en hun gebruikers, en brengen onze eigen CO2-footprint zoveel mogelijk terug. Met bosaanplant compenseren we de CO2 die we nog uitstoten.
Circulair bouwen - We gebruiken zo min mogelijk materiaal en bouwen waar we kunnen met hergebruikte, biobased of herbruikbare materialen. Met materialenpaspoorten dragen we bij aan circulaire bouw.
Circulaire stromen - We zetten in op duurzame bronnen en gebouwen die zo zelfvoorzienend mogelijk zijn.
Circulaire business cases - We zoeken samen met onze partners naar hoe we de ‘business as usual’ kunnen veranderen om te komen tot haalbare circulaire business cases.

Balanceren tussen ideaalbeeld en haalbaarheid

“De kunst van het verder brengen, is balanceren tussen je ideaalbeeld en de haalbaarheid in de praktijk. En een beslissing nemen, ook wanneer dat suboptimaal is.”

Integrale duurzaamheid en circulariteit zijn geen eenvoudig af te werken afvinklijstje en kennen nog maar weinig uitgekristalliseerde meetmethoden en standaarden, vertelt Maaike. “Je moet zelf blijven nadenken en telkens weer opnieuw een afweging maken. Tegelijkertijd wil je het behapbaar maken voor je team zodat je niet telkens het wiel uitvindt of door de omvang van het dilemma geen keuze maakt. De kunst van het verder brengen, is balanceren tussen je ideaalbeeld en de haalbaarheid in de praktijk. En een beslissing nemen, ook wanneer dat suboptimaal is.”

Pragmatische checklist voor concrete ambities

Maaike legt uit dat duurzaamheid een belangrijke rol heeft in het maken van de projectplannen. “Voor elk van onze zeven impactgebieden hebben we een tabel met ambities opgesteld, te vinden in Synchroon Circulair. Zoals bijvoorbeeld in deze tabellen:

“De tabel zorgt ervoor dat we bewust vooruitdenken, het is een checklist om onze ambities te concretiseren”

Daarin specificeren we wat we precies bedoelen met elk principe. Zo kunnen we gestructureerd met elkaar in gesprek gaan en samen afwegingen maken. Niet met een ingewikkelde rekensom, maar op basis van pragmatisme. In het voortraject van elk project lopen we met het hele projectteam de gedetailleerde principes langs en geven die een waardering tussen 1 en 5. Dit doen we zowel met interne collega’s als met de ontwerpteams van buitenaf. Onze partners zitten daardoor meteen op het juiste spoor. Wij maken geen standaard producten, dus we moeten elk project steeds weer met partners in gesprek. Zo verkennen we met elkaar de mogelijkheden. De tabel zorgt ervoor dat we bewust vooruitdenken, het is een checklist om onze ambities te concretiseren. Daarbij hebben we geen doelstelling om op een bepaald cijfer uit te komen, het is bedoeld om onze ambities scherp te stellen en helder te krijgen wat de kansen en opgaven in dat specifieke project zijn. Want als je je ambities scherp hebt, kan je er op sturen. We rapporteren over de voortgang aan ons MT, dat helpt ook in de realisatie.

Voor het onderwerp stadsnatuur betrekken we bijvoorbeeld altijd een ecoloog in bij onze projecten, die ons helpt met het realiseren van voedsel-, schuil- en nestgelegenheden. Voor kopers van onze gebouwen hebben we een “inspiratielijst klimaat”. Deze lijst is vergelijkbaar met een overzicht van verschillende soorten tegels om uit te kiezen wanneer je een badkamer uitzoekt. Zo inspireren we klanten om te kiezen voor nestkastjes, regentonnen, insectenhotels, stadsnatuur en allerlei andere biodiversiteitmaatregelen. Hiermee wordt duurzaamheid ook voor onze kopers concreet.

Voor circulair is het nog meer onderzoeken. We zetten in het beginstadium van een ontwerp de MPG in om te sturen op minimale milieu-impact. Zo heb ik in een project bijvoorbeeld verschillende gevelpakketten laten doorrekenen om te weten wat de milieu-impact van onze keuze is.”

Vooruitgang meten

“We zetten we voor het leereffect een korte en overzichtelijke supply chain binnen Europa op, waarin we praktisch met elkaar onderzoeken en leren.”

Maaikes doelstelling is om de lat steeds hoger te leggen op de zeven thema’s waar Synchroon impact maakt op mensen en natuur. “We willen steeds slimmere aanpakken en oplossingen te verzinnen. Meten kan vooralsnog alleen bij milieu-impact (BENG en MPG), we testen nu binnen Samen Versnellen hoe we een en ander meetbaar krijgen voor circulariteit. Niet alles is te vangen in MPG: je zou bijvoorbeeld ook willen meten op afval op de bouwplaats, CO2-uitstoot door het vervoersconcept, mogelijkheid van hergebruik et cetera. We testen deze methodiek in enkele van onze projecten om te kijken hoe we het hanteerbaar maken. We vliegen het meten van vooruitgang daarom heel pragmatisch aan: wanneer we duurzame innovaties toepassen die eerder nog niet gelukt zijn, weten we dat we de lat verlegd hebben.”

Grote stappen zijn hard nodig

“Onze ambitie is om eind 2030 CO2-neutraal te bouwen, onder andere door gebruik te maken van houtbouw met CO2-opslag, meer biobased materialen te gebruiken en in te zetten op energieleverende gebouwen”

“Op dit moment vinden we CO2-reductie het allerbelangrijkste. Ik lig persoonlijk echt wakker van de conclusies van het IPCC-rapport: we kunnen circulair omgaan met materialen en sturen op losmaakbaarheid voor de lange termijn, maar wanneer we de CO2-uitstoot niet snel omlaag brengen, hebben we echt een groter probleem dan een tekort aan materialen. Daarom volgen we de afspraken van het Klimaatakkoord van Parijs: we sturen aan om (ruim) onder de maximale uitstoot te zitten volgens het Paris Proof protocol van NIBE en van de Dutch Green Building Council. We willen echt grote stappen maken. Onze ambitie is om eind 2030 CO2-neutraal te bouwen, onder andere door gebruik te maken van houtbouw met CO2-opslag, meer biobased materialen te gebruiken en in te zetten op energieleverende gebouwen. Om een begin te maken hebben we in 2021 besloten om in dat jaar ieder geval de totale CO2-uitstoot van onze projecten en onze organisatie te compenseren met boomaanplant bij onder andere Trees for all. Het allerbelangrijkste is dat we stap voor stap de CO2-impact gaan reduceren in onze projecten.

Verder doen we actief mee aan onderzoeken hoe we als sector gezamenlijke stappen kunnen zetten, deelname aan Samen Versnellen, het Nieuwe Normaal van Cirkelstad is daar bijvoorbeeld een onderdeel van. Copper8, Alba Concepts, Metabolic, TU Delft en Accez hebben een format voor projectevaluaties ontwikkeld waarmee onder andere onze projecten geëvalueerd worden. Deze evaluaties bieden inzicht over wat er al kan op circulair gebied. Op programmaniveau bieden zij een database op basis waarvan we kunnen definiëren wat circulair bouwen is en welk niveau behaald kan worden.”

Projecten om trots op te zijn

Het dilemma van duurzaamheid is volgens Maaike altijd impact maken versus het wow-effect. “Heel veel kleine stappen zijn vaak duurzamer, terwijl één grote geste lekkerder scoort. Het Porseleinen Hof in Delft is een project waarin veel van onze zeven impactgebieden vorm kregen. Het project is een impuls voor de omgeving qua verschijning en horeca, bevat een collectief atrium, dakterras en skybar die toegankelijk voor de bewoners en deels ook voor de omwonenden. We hebben geëxperimenteerd met een nieuw energieconcept in samenwerking met Vaanster, wat heeft geleid tot slimmer en minder energiegebruik. Het pand heeft een houten gevel met clickgevelsysteem van keramische tegels: dit heeft een goede MPG-score en de gevel kan in de toekomst makkelijk vervangen worden. Ook is het gebouw door flexibiliteit toekomstbestendig: kleinere woningen kunnen later geschakeld worden door eenvoudig de muur weg te breken. Verder zijn er deelauto’s en deelfietsen in plaats van parkeerplekken. In samenwerking met landschapsbureau Felixx hebben we veel groen gerealiseerd: een daktuin, gevelbeplanting via draden langs tegels en nestgelegenheden voor verschillende vogelsoorten in de gevels. De resterende CO2-uitstoot hebben we gecompenseerd met boomaanplant. We hebben een belegger gevonden die dit belangrijk vindt, die deze ontwikkeling daar expliciet op heeft gekocht.

Innovatiekansen blijven volgen

Maaike vertelt hoe ze op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen: “Ik werk momenteel aan de nieuwe stadswijk Merwede in Utrecht. Daar hebben we naast harde duurzaamheidsafspraken over ecologie, stadsnatuur, hemelwateropvang, GPR, BENG en MPG-scores ook met de zeven andere ontwikkelaars en de gemeente het Merwede LAB hebben opgericht. Gebiedsontwikkelingen duren lang en de transitie naar een circulaire economie blijft zich ontwikkelen, dat maakt het lastig om vooraf de meest duurzame contractuele afspraken te maken. Daarom hebben we allemaal commitment en geld toegezegd om in het LAB de kennisontwikkeling en innovatiekansen te blijven volgen en waar mogelijk de ontwikkeling te implementeren om het gebied zo duurzaam mogelijk te maken.”