Anja Cheriakova - De Clique

Anja Cheriakova had al op jonge leeftijd door dat we als mens vervreemd zijn geraakt van de natuur. Wat haar betreft zou impact maken als groei moeten worden gezien, in plaats van je blind te staren op financiën. Waar veel mensen fruitschillen of koffiedrab als afval bestempelen, ziet Anja grondstoffen en een bron van nieuw leven en voedsel. Ze zette met De Clique een succesvolle beweging op om ondernemers de waarde van deze reststromen te laten zien en verspilling van organische grondstoffen tegen te gaan.

Niet zonder slag of stoot

Anja vertelt over lessen die ze leerde uit haar eerdere circulaire ondernemingen: “Met mijn eerste bedrijfje UrbanSeeds verkochten we zelf ontwikkelde spellen aan scholen om kinderen bewust te maken van waar alle grondstoffen vandaan komen, en ze uit te dagen met challenges rondom afval. Ik had het idee dat ik door bewustwording en onderwijs de wereld zou kunnen verbeteren. Het liep goed, maar de kinderen werden tegengehouden om daadwerkelijk in actie te komen door de realiteit van ons systeem van kortetermijndenken en efficiency.

Met BinBang ging ik daarna ook echt met afval aan de slag. Ik richtte me op huishoudens, om bewustwording heel praktisch en hands on te maken. In samenwerking met 12 gemeenten hebben we een pilot opgezet waarbij we afvalbakken van gerecycled materiaal bij mensen thuis plaatsten, zodat ze verschillende afvalstromen konden scheiden. De gemeenten haalden tot 50% meer gescheiden afvalstromen op! Een fantastisch resultaat, grondstofstromen scheiden bij de bron bleek te werken. Helaas wilde de gemeenten wel pilots doen, maar geen systematische verandering teweeg brengen vanwege bestaande deals en quota’s met afvalverwerkende partijen. Afval scheiden en verwerken is duurder dan verbranden. En daar loopt alles op vast.

Ik ben me daarna gaan richten op luiers, om aan te tonen dat we niet alleen kunnen inzamelen maar ook “schone” stromen kunnen verwerken. We brachten 150 gezinnen schone luiers, en haalden de volle luiers op om er de grondstoffen uit te halen: plastic en organisch. Tot een afvalambtenaar belde dat we van “hun” afvalstroom af moesten blijven of een rechtszaak tegemoet konden zien. Wettelijk gezien is afvalinzameling van particulieren namelijk een gemeentelijke taak. Ik was volledig uit het veld geslagen door zulk kortzichtig en vijandig gedrag en heb toen de handdoek in de ring gegooid.”

Focus op organisch afval

“Het begon klein met het ophalen van reststromen bij bedrijven in Utrecht.”

Ondanks de tegenslagen bleef het bij Anja kriebelen, ze startte uiteindelijk toch nog een circulaire onderneming op: De Clique. “Dankzij mijn start-up ervaringen heb ik veel geleerd over de afvalwereld. Ik besloot uit de monopoliemarkt van de gemeente te blijven en me te richten op bedrijfsafval. Het begon klein met het ophalen van reststromen bij bedrijven in Utrecht. Ik ging letterlijk deur voor deur horeca-ondernemers af met de vraag of ze afvalstromen voor ons apart konden houden. We gaven ze coaching in het hoogwaardig scheiden van monostromen, door het voorkomen van vervuiling verhoogde ze de kwaliteit van hun afvalstroom.

We zijn gestart met verpakkingsmateriaal en organisch afval, nu focussen we enkel op organische reststromen. Dat heeft onder andere te maken met mijn persoonlijke voorkeur: organisch afval is voor mij de bron van leven, het biedt letterlijk een voedingsbodem voor nieuw voedsel. Het is een perpetuum mobile van eten, ophalen, opwerken, nieuwe producten, compost en repeat. Verpakkingsmateriaal heeft daarbij ook de moeilijkheid dat het lastiger lokaal op te werken is. Organisch afval daarentegen, daar zie ik brood in.

Met elektrische CO2-neutrale voertuigen zamelen we onder andere koffiedik, snij- en etensresten, citrusschillen en gember in. Deze stromen worden anders verbrand. Zonde en energievretend. Alle stromen worden bij ons bak voor bak gecontroleerd voor een maximale schone monostroom. We letten op volume en gewicht, vervuiling en ongewenste schimmels, zodat het verwerkt kan worden door onze partners.

Steeds meer initiatieven en samenwerkingspartners

In de eerste fase ging Anja op zoek naar lokale producenten die zelf met de schone secundaire stromen uit de voeten kunnen, er voedingsmiddelen van kunnen maken en deze ook weer af kunnen zetten bij de leveranciers van de afvalstromen. “Inmiddels hebben we zo’n naamsbekendheid dat we gevonden worden. Er zijn er bovendien zoveel meer initiatieven van lokale ondernemers bijgekomen. We werken samen met PeelPioneers, Fungi Factory en verschillende lokale bakkers en bierbrouwers zoals Bakker van Eekeren en Van de Streek. Van de schillen maakt PeelPioneers olie en diervoeder. Wat dan nog overblijft wordt compost. Oesterzwammen kweken we zelf bij De Clique, de koffiedrab wordt eerst ingezet voor de kweek en vervolgens gaat het weer de bodem in als compost. Recent zijn we zelfs benaderd door een partij die van koffiedrab chips maakt voor in krokante muesli, ter vervanging van chocola.

Om zoveel mogelijk verspilling tegen te gaan, werken we ook graag samen met andere partijen. Orbisk komen we bijvoorbeeld geregeld tegen bij gemeenschappelijke klanten. Indien de klant akkoord is delen we data met hen zodat we dankzij Orbisk voedselverspilling kunnen tegengaan en wij zo maximaal mogelijk stromen kunnen opwerken met nog meer impact.”

Verdienen met organische afvalstromen

Anja vertelt over het businessmodel en de relatie met grondstoffenleveranciers. “We worden door de horecaondernemers betaald om hun organische reststromen af te nemen. Ze betalen voor het ophalen en het verwerken van de stromen. Deze leveren we als grondstof aan bijvoorbeeld PeelPioneers en andere verwerkers, of aan onszelf daar waar het koffieprut voor oesterzwammen betreft. Die oesterzwammen en andere producten verkopen we dan ook weer aan onze horecaondernemers wanneer dat binnen hun concept past. Het is niet verplicht.

Bij alle stromen geldt dat het duurzaam en zo lokaal mogelijk verwerken nog een kostenpost is, net als het kopen van grondstoffen. De producten die daaruit voortkomen leveren echter weer mooie opbrengsten op. De grondstoffenleverancier en de afnemer van het product is vaak dezelfde. Omdat ze grondstoffen inleveren voor de producten krijgen ze een kleine korting bij het afnemen van de producten. Qua producten kan je ons zien als een kleine groothandel. We belonen leveranciers ook met korting voor het goed en schoon afleveren van een monostroom koffiedik. Elke bak die bij ons wordt ingeleverd wordt in detail bekeken om te keuren hoe schoon deze is. Je wilt in de koffiedik immers geen op onproductieve schimmel als je oesterzwammen gaat telen, je wilt zuivere koffie. Maandelijks rapporteren we aan de ondernemers hoeveel we hebben ontvangen en hoe schoon de stroom was. We gaan met hen in gesprek en geven tips om nog schonere monostromen te kunnen leveren.

In de toekomst willen we ook in gesprek met de ondernemers over wat ze inkopen. Je kan je voorstellen dat we avocado’s of bananen omwille van duurzaamheid willen vervangen door een ander product.”

“In de toekomst willen we ook in gesprek met de ondernemers over wat ze inkopen.”

Vliegende start

Anja: “We zijn begonnen met een lening van Stichting Doen, enkele investeerders en een EFRO-innovatie subsidie van gemeente Utrecht. Corona heeft vanzelfsprekend grote impact gehad op alle horecaondernemers en daarmee op ons nog jonge bedrijf. Daarom lopen we iets achter op schema: we verwachten eind dit jaar zwarte cijfers te schrijven na drie jaar bouwen. Haal daar de coronajaren vanaf en je ziet hoe snel levensvatbaar het inzamelen van reststromen is. Momenteel zijn we daarom De Clique ook aan het uitrollen in Amsterdam, Rotterdam en Den Bosch. Om ervoor te zorgen dat elke stad een eigen lokaal ecosysteem heeft.

“In de toekomst blijft de horecaondernemer eigenaar van de grondstofstroom: wij lenen dan de stroom en brengen het in een nieuwe gedaante terug. ”

Grondstof is geen afval

Er zijn ook belemmeringen, vertelt Anja. “Afvalwetgeving is soms wel een lastige. Enerzijds beschermt die wetgeving mensen qua gezondheid. Tegelijkertijd belemmert het de circulaire economie omdat elke stroom waar een ondernemer zich van ontdoet als afval gezien wordt, niet als grondstof. En dan komt er opeens veel regelgeving en vergunningen bij kijken. Een gemeente is een veelkoppige organisatie met aan de ene kant beleidsambtenaren die nieuw beleid schrijven en helpen met subsidies, en aan de andere kant ambtenaren die controleren en handhaven op belemmerende regels en wetten. Dat gebeurt soms naar de letter en soms naar de geest van de wet. Een ambtenaar kan daarin echt het verschil maken. Na mijn eerdere pech bij de gemeente troffen we dit keer een welwillende ambtenaar en enthousiaste wethouder circulaire economie, die ons de experimenteerruimte gunde. Zo’n sponsor helpt echt binnen een gemeente. Nu mogen we ondanks de afvalwetgeving kleinschalig en lokaal werken met grondstofstromen. Zolang het hygiënisch maar in orde is.

Op dit moment worden onze activiteiten nog gedoogd. Om toch in de juridische werkelijkheid van de lineaire wereld te kunnen opereren, gaan we ervoor zorgen dat de horecaondernemer in de toekomst eigenaar blijft van de grondstofstroom. Wij lenen dan de stroom en brengen het in een nieuwe gedaante terug. Daarmee leveren we een dienst en niet langer een product. Wanneer er geen afval wordt afgevoerd, is eigenaarschap ook irrelevant. De essentie is niet denken vanuit eigenaarschap, maar denken vanuit de natuur, vanuit grondstoffen en het oneindig hoogwaardig terugbrengen van grondstoffen in de natuurlijke cyclus en kringloop.”

Afvalverwerkers en gemeenten opgelet

“Iedereen vindt het fantastisch dat je oesterzwammen van je eigen koffiedrab kan kopen, of afwasmiddel van je citrusschillen.”

Reguliere afvalverwerkers en gemeenten kunnen leren van de ervaringen van De Clique, vertelt Anja. “We laten zien dat gescheiden inzamelen kan én dat het loont. Ik zie dat zowel bedrijven als consumenten willen scheiden zodra ze weten dat de stromen hoogwaardig worden ingezet. Iedereen vindt het fantastisch dat je oesterzwammen van je eigen koffiedrab kan kopen, of afwasmiddel van je citrusschillen. Het is zelfs rendabel te krijgen, wij hebben dat in pakweg twee jaar gedaan. We moeten dan wel toe naar een systeem waarin je wordt beloond als je zoveel mogelijk stromen zo hoogwaardig mogelijk hebt verwerkt. Misschien moeten we ook gaan specialiseren per afvalstroom, zoals Peelpioneers, in plaats van werken per regio zoals veel afvalverwerkers doen. Het is belangrijk dat gemeenten, afvalinzamelaars en afvalverwerkers gaan nadenken waar hun kracht in de toekomst ligt. Is dat bij de verbrandingsoven, worden ze een logistieke organisatie voor reststromen of gaan ze restromen zo goed mogelijk opnieuw inzetten? Dat betekent misschien wel dat we nog niet afbetaalde verbrandingsovens toch moeten sluiten.”

Circulaire betekenis

Anja wil ook andere ondernemers wijzer maken in de wereld van circulaire economie. “Het gaat niet alleen over grondstoffen of schaarste, het draait om verbinding met de flora, fauna en met elkaar. Alles is immers een grondstof: mensen, dieren, planten en materialen. We hebben het niet voor niets over human resources in het bedrijfsleven. Circulaire economie is voor mij verbinding, zowel tussen elkaar en grondstoffen, zonder begin of eind. We zijn allemaal deel van het grotere ecosysteem waaraan iedereen mag bijdragen. Ik zie ons daarin als hoeders van alle grondstoffen. Wanneer je dat beseft, ontvouwt het stappenplan om tot circulair ondernemen te komen zich logischerwijs vanzelf.”