We kunnen circulaire gebiedsontwikkeling niet beter verwoorden dan Jeffrey van ‘t Hof van de gemeente Almere: “Gebiedsontwikkeling en duurzaamheid gaan hand in hand. Je wijk kan nog zo circulair gebouwd zijn, als je daarmee een natuurgebied om zeep helpt bereik je alsnog niets. Bij gebiedsontwikkeling gaat het om hele wijken, dus ook om scholen, recreatieve ruimte en winkelcentra. Dan moet je ook mobiliteit, klimaatadaptatie, ecologie, gezondheid en de hele infrastructuur van de wijk meenemen in je plan. Die thema’s kan je zo duurzaam en circulair mogelijk inrichten.” Bouwen, ecologie, mobiliteit, de inrichting van de openbare ruimte: ze zijn allemaal met elkaar verbonden en kunnen allemaal duurzaam en circulair ingericht worden als je ze maar meeneemt in een gebiedsplan.

Naast de ‘gewone’ principes voor circulair bouwen, wat kan je allemaal doen aan circulaire gebiedsontwikkeling?

Vormen van (stads)landbouw integreren

Stadslandbouw koppelt lokale voedselproductie in de stad aan maatschappelijke doelen, zoals ontspanning, zorg of educatiemogelijkheden. Stadslandbouw draagt bij aan een duurzame en leefbare stad en kan de stedelijke footprint verkleinen. Vormen van stadslandbouw zijn voedselbossen en buurtmoestuinen, maar ook dakakkers, zoals de DakAkker in Rotterdam: de eerste dakboerderij in Nederland (filmpje) waar eten wordt gekweekt en water wordt gebufferd. In de wijk Rijnvliet in Utrecht en in vele andere gemeenten wordt een eetbare wijk opgezet. Een ander inspirerend voorbeeld is Stadslandbouw Mooieweg in Arnhem.

Verticale landbouw zien we nog niet veel, maar biedt kansen om duurzaam en efficiënt gewassen te telen. (Oude) kantoorpanden zijn uitermate geschikt voor verticale landbouw. Op de site van Stadslandbouw Nederland vind je kennis, ervaringen en advies. Lees ook het interview met Tom Voorma van de gemeente Den Haag over hoe hij stadslandbouw heeft opgezet.

Duurzame mobiliteit

Door minder gebruik van auto’s, gebruik van elektrische deelauto’s of zelfs autoloze wijken zijn er minder parkeerplaatsen en minder of andere wegen nodig. Er ontstaat meer ruimte voor wonen, natuur, recreatie en sport. Zo wordt de nieuwe Utrechtse stadswijk Merwede een autoloze wijk en verrijst een stukje verderop de wijk Cartesius met een duurzaam mobiliteitsplan met o.a. elektrische deelauto’s.

Watergebruik slim verminderen

In dit interview vertelt Patrick Blom welke kansen er in de ontwikkeling van nieuwbouwwijken zijn om drinkwater verbruik drastisch terug te dringen en met restwarmte uit het riool huizen te verwarmen:

“We hebben een grote bouwopgave in Nederland, daar liggen waanzinnige kansen! Ik zie graag dat we met gemeenten en provincies afspreken dat we in nieuwbouwwijken bijvoorbeeld 50% minder drinkwater gaan gebruiken. Het is gek dat we ons schaarse drinkwater nu gebruiken als transportmiddel voor afvalstromen. Ook regenwater wordt afgevoerd door het riool. Dat zorgt ervoor dat grote volumes water bij de rioolwaterzuivering terecht komen. Het wordt dan moeilijker en kostbaarder om de waardevolle stoffen eruit te halen. Daarom is het belangrijk dat regenwater afgekoppeld wordt van het riool. Dat regenwater kan je veel beter lokaal hergebruiken voor bijvoorbeeld het sproeien van je tuin of opslaan voor droge perioden. Je kunt ook werken met nieuwe vormen van sanitatie, zoals vacuümtoiletten. Je gebruikt dan veel minder water, geen hoogwaardig drinkwater en wij kunnen makkelijker geconcentreerde grondstoffen uit het rioolwater halen. Maar we kunnen ook gaan werken met centrale wasvoorzieningen. Inwoners hebben dan geen eigen wasmachine en het water kan in een gesloten systeem keer op keer lokaal gezuiverd en hergebruikt kan worden. Aquathermie (het terugwinnen van warmte uit rioolwater) is een andere kans om samen aan te werken. Met aquathermie kan je bijvoorbeeld een collectieve warmtevoorziening in een buurt, wijk of stad maken. Het kan dus een slimme oplossing zijn voor warmte vraagstukken in de energietransitie.”

Voorbeelden van circulaire gebiedsontwikkeling

- Het Porseleinen Hof in de gemeente Delft is een impuls voor de omgeving qua verschijning en horeca, bevat een collectief atrium, dakterras en skybar die toegankelijk voor de bewoners en deels ook voor de omwonenden. We hebben geëxperimenteerd met een nieuw energieconcept wat heeft geleid tot slimmer en minder energiegebruik. Het pand heeft een houten gevel met clickgevelsysteem van keramische tegels: dit heeft een goede MPG-score en de gevel kan in de toekomst makkelijk vervangen worden. Ook is het gebouw door flexibiliteit toekomstbestendig: kleinere woningen kunnen later geschakeld worden door eenvoudig de muur weg te breken. Verder zijn er deelauto’s en deelfietsen in plaats van parkeerplekken. Er is ook veel groen gerealiseerd: een daktuin, gevelbeplanting via draden langs tegels en nestgelegenheden voor verschillende vogelsoorten in de gevels. De resterende CO2-uitstoot hebben we gecompenseerd met boomaanplant. In dit interview lees je meer over zo’n integrale aanpak.

- Het Bajes Kwartier in Amsterdam: “De Bijlmerbajes, de voormalige-gevangenis in Amsterdam, wordt getransformeerd tot het Bajes Kwartier. Er komen 1.350 woningen, van sociale woningbouw tot exclusieve appartementen en 34.500 m2 voorzieningen voor bedrijven, kunstenaars en de bewoners. Circulair bouwen is een sleutelwoord. Een van de zes oorspronkelijke torens blijft staan en wordt getransformeerd tot ‘Groene Toren’, een verticaal groen park met ruimte voor duurzame energieopwekking en stadslandbouw. Ook het hoofdgebouw en de bajesmuur worden grotendeels behouden. Van de oude gevangenis wordt 98 procent van de materialen gerecycled. Het totale complex wordt gefaseerd tussen 2022 en 2026 opgeleverd.”

- De gemeente Leiden heeft haar ambitie om de openbare ruimte in de stad circulair in te richten vertaald naar circulaire routekaarten. De openbare ruimte is een aspect waar je als gemeente bij uitstek veel invloed op hebt. De gemeente Leiden gaat vanaf 2023 alle gemeentelijke bouwprojecten circulair uitvragen.