Slimmer omgaan met ruimte: functiemenging
Het artikel samengevat:
Impact Functiemenging leidt tot meer efficiënte benutting van beschikbare ruimte, wat bijdraagt aan onder andere het verminderen van leegstand.
Wat kun je doen? Neem via eisen functiemenging op in je bestemmingsplan, zodat je circulaire functies als hergebruik werkplaatsen en repaircafés kan realiseren.
Wat doen anderen? Steeds meer gemeenten zetten actief in op functiemenging. Zo werkt de gemeente Delft samen met bedrijven op het bedrijventerrein Schieoevers om een transformatie voor functiemenging mogelijk te maken.
De potentie van functiemenging
De ruimte in onze steden staat steeds meer onder druk. De vraag naar woningen, werkplekken, groen en voorzieningen neemt toe, terwijl er ook behoefte blijft aan ruimte voor circulaire bedrijvigheid. Dit vraagt om slimme en toekomstgerichte oplossingen. Functiemenging biedt een kans om de beschikbare ruimte efficiënter te benutten door wonen, werken, circulaire bedrijvigheid en voorzieningen binnen één gebied te combineren.
Een goed voorbeeld van waar dit mogelijk is, zijn bedrijventerreinen. In Nederland ligt hier veel potentie: naar schatting is functiemenging toepasbaar op 20% tot 40% van de bestaande bedrijventerreinen. Hoewel er nog veel onduidelijkheid bestaat over de kansen, risico’s en beperkingen van het combineren van wonen en werken, biedt het onderzoek ‘Functiemenging op bedrijventerreinen’ van Platform31 waardevolle inzichten. In deze publicatie worden vijf praktijkcasussen beschreven van voormalige bedrijventerreinen die zijn getransformeerd tot gemengde woon-werkgebieden.
Wat levert het op?
- Efficiënt ruimtegebruik. Door functies slim te combineren, wordt de beschikbare ruimte optimaal benut. Dit voorkomt onnodige nieuwbouw en beperkt uitbreiding naar buitengebieden.
- Het versnellen van circulaire initiatieven. Gemengde gebieden maken het makkelijker om reststromen, voorzieningen en ruimte te delen, en leegstand flexibel in te zetten. Dit stimuleert regionale bedrijvigheid.
- Innovatie en kruisbestuiving. De nabijheid van verschillende functies en sectoren bevordert samenwerking, kennisdeling en nieuwe ideeën.
- Verbeterde sociale cohesie en levendige buurten. Als wonen, werken en voorzieningen op een doordachte manier worden gecombineerd, draagt dit bij aan meer sociale interactie, levendigheid en toegankelijkheid. Maar, het vraagt om een zorgvuldige inrichting van de publieke ruimte, het beperken van overlast en het stimuleren van echte ontmoeting.
Hoe ga je aan de slag?
1
Voer een ruimtelijke analyse uit
Een goede start begint met inzicht in de bestaande ruimte. Door verouderde bedrijventerreinen, leegstaande kantoorpanden of braakliggende gronden in kaart te brengen, ontstaat een duidelijk beeld van waar kansen liggen. Zo begon ook het Masterplan Bajeskwartier in 2018, dat de herontwikkeling van een gevangenisterrein tot gemengd woon-werkgebied richting gaf. Hierbij werd een integrale stedenbouwkundige visie toegepast die was gebaseerd op hergebruik en functiemenging.
2
Formuleer heldere ambities en randvoor-waarden
Een goede functiemengingsstrategie vereist duidelijke doelstellingen en randvoorwaarden. Onderzoek de identiteit van het gebied en zorg voor gebiedsgericht werken, zoals beschreven in het rapport ‘’gebiedsgericht werken in zeven principes’’ van ACCEZ en de Provincie Zuid-Holland. Dit zorgt ervoor dat plannen beter aansluiten bij de unieke opgaven, wensen en kwaliteiten van een locatie. Hierdoor ontstaan beter afgestemde en uitvoerbare plannen voor functiemenging.
3
ontwikkel een raamplan
Maak een schematische ruimtelijke indeling waarin functies (wonen, werken, recreatief, mobiliteit etc.) worden gecombineerd en versterkt. Dit raamwerk biedt richting voor ontwerp en uitvoering, met aandacht voor overlast en interactie tussen functies. De Metro Mix helpt gemeenten en ontwikkelaars om periodiek te evalueren hoe een gebied zich ontwikkelt en waar bijsturing nodig is. Zo komt er een betere balans tussen reuring, rust en ruis in hoogstedelijke gebieden.
4
veranker functie-menging in ruimtelijke plannen
Zorg ervoor dat functiemenging door middel van eisen wordt vastgelegd in de het omgevingsplan. Dit vergemakkelijkt de juridische en administratieve uitvoering van circulaire initiatieven, zoals repaircafés of materiaalhubs.
Het Regionaal Programma Werklocaties (RPW) van de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen is een voorbeeld van hoe circulaire en gemengde functies beleidsmatig op regionaal niveau kunnen worden geborgd. Door circulaire ambities te integreren in het RPW voor 2025-2028, wordt functiemenging strategisch verankerd binnen de regionaal ruimtelijke plannen.
5
start met pilots in bestaande wijken
Het Merwe-Vierhavensgebied (M4H) in Rotterdam is een goed voorbeeld van hoe een pilot kan uitgroeien tot een breed gedragen visie voor functiemenging. Sinds 2004 wordt dit voormalige haven- en industriegebied getransformeerd tot een innovatief woon-werkmilieu met een mix van functies. In de vroege fase van de transformatie werden pilots uitgevoerd rond functiemenging, waarbij de focus lag op het ontwikkelen van circulaire werkplaatsen, innovatieve woonvormen en klimaatneutrale oplossingen. Inmiddels wordt het gebied verder ontwikkeld als onderdeel van het Rotterdam Makers District met een integrale visie op innovatie, duurzaamheid en stedelijke vernieuwing.
6
betrek lokale ondernemers en bewoners
Draagvlak is essentieel voor succesvolle functiemenging. Door bewoners, bestaande ondernemers en maatschappelijke organisaties actief te betrekken via bijeenkomsten en participatietrajecten, wordt het gevoel van eigenaarschap vergroot en sluiten de plannen beter aan bij de lokale behoeften en ambities.
Het bedrijventerrein Schieoevers fungeert als living lab binnen het Innovatiedistrict Delft, waar gewerkt wordt aan een innovatieve en toekomstbestendige gebiedsontwikkeling met een grote focus op samenwerking. Sinds 2000 zijn er meerdere convenanten gesloten tussen de gemeente Delft, de bedrijvenkring Schieoevers (BKS) en andere betrokken partijen. Deze afspraken richtten zich achtereenvolgens op herstructurering en verduurzaming, op energiemanagement en samenwerking (2018), en recent (in juni 2025) op innovatie, circulariteit en de versterking van Schieoevers als koploper binnen het Innovatiedistrict.
Meer weten?
- Gebiedsontwikkeling en circulaire economie: Kansen voor de praktijk.
- Circulaire gebiedsontwikkeling- Metropoolregio Amsterdam
- Podcast Duurzame toekomst
- Eindrapportage Perspectieven op Circulaire gebiedsontwikkeling
- Check deze video van Pakhuis de Zwijger en leer meer over de lessons learned en de do’s en don’ts bij de gebiedsontwikkeling van het Bajeskwartier.
Connect met de Verschilmakers community of deel circulaire voorbeelden op het Verschilmakersplein.
Doe mee