Slimme stadsvernieuwing: Van leegstand naar levendigheid
Leegstand in winkelstraten is een bron van mogelijkheden voor circulair hergebruik van gebouwen, materialen en functies
Impact Creatief omgaan met leegstand in winkelstraten leidt tot levendigheid, werkgelegenheid, economische groei, waardevermeerdering van panden, vermindering van CO₂ en een besparing op grondstoffen.
Wat kun je doen? Zet beleid slim in om snelle (horeca)vergunningen en korte termijn huurcontracten mogelijk te maken. Zo stimuleer je ondernemers.
Wat doen anderen? Verschillende gemeenten gaan creatief om met leegstand in hun winkelstraten. In Amsterdam worden tijdelijke (circulaire) pop-up stores en repaircafés gerealiseerd in leegstaande winkels.
Het potentieel van leegstand
Nederland telt maar liefst 14.000 leegstaande winkelpanden. Leegstand wordt gezien als teken van economische stagnatie en leidt tot visuele verloedering van winkelstraten. De bestaande materialen en structuren bieden een enorme kans voor slimme stadsontwikkeling en circulair hergebruik. Leegstaande panden kunnen worden omgebouwd tot flexibele werkruimtes, ontmoetingsplekken of betaalbare woningen. Door het behouden van bestaande (gebouw)structuren en materialen, kunnen deze ruimtes snel worden aangepast aan de behoeften van inwoners.
Wat levert het op?
- Economische waarde. Tijdelijk gebruik van leegstand voor bijvoorbeeld werkplekken en circulaire activiteiten – zoals herstelwerkplaatsen, pop-up winkels en educatieve centra – creëert snel waarde uit huurinkomsten en lokale werkgelegenheid.
- Educatie en bewustwording. De gemeenten in de BUCH-regio (Bergen, Uitgeest, Castricum, Heiloo) bieden circulair maakonderwijs aan basisscholen, waarbij kinderen leren hoe ze producten kunnen maken en repareren met hergebruikte materialen. De lessen vinden plaats in zogenaamde ‘circulaire maakplaatsen’, in het winkelhart van de gemeenten.
- Slim gebruik van materialen. Het behoud van bestaande structuren in het straatbeeld en hergebruik van materialen, vermindert de vraag naar nieuwe bouwmaterialen, wat besparingen oplevert in grondstoffen, energie en CO₂.
- Verhoogde leefbaarheid. Leegstand creëert snelle verloedering van winkelstraten en een gevoel van onveiligheid. Wanneer leegstaande panden een tweede leven krijgen als woning, werkplek, culturele of maatschappelijke ruimte, verbetert de leefbaarheid van wijken. Nieuwe bestemmingen voor leegstaande panden zorgen voor levendige winkelstraten waar je als consument graag bent. In bijvoorbeeld Amsterdam, Zaandam en Haarlem ontstaan tijdelijke circulaire pop-up stores en repaircafés in leegstaande panden. Platforms zoals Prinsengracht Popup en PopupPlaza bieden panden voor korte termijn verhuur, terwijl repaircafés buurtbewoners de mogelijkheid geven om samen met vrijwilligers spullen te repareren. Overheden hebben ook de mogelijkheid om gemeentelijk vastgoed tegen een lage huurprijs te verhuren aan initiatiefnemers van circulaire hubs. Dit alles stimuleert lokale bedrijvigheid en draagt bij aan levendige straten.
Hoe kun je aan de slag?
1
identificeer leegstand
Maak een overzicht van leegstaande panden in je gemeente, de huidige bestemming en de eigenaren van de panden. Onderzoek de mogelijkheden voor tijdelijk of circulair gebruik. In het onderzoek ‘Marktverwachtingen retail 2025-2027’ van Stec Groep worden handvatten geboden voor gemeenten en provincies. Ze kunnen onder andere sturen op ‘de juiste functie op de juiste plek’ door per gebied goed de behoeftes in kaart te brengen.
2
gebruik flexibele contracten en ver-gunningen
Met snelle horecavergunningen, korte huurcontracten en (tijdelijk) lagere huurprijzen benut je leegstand snel. Streetwise, uit Heerlen, is een initiatief dat ondernemers begeleidt bij het starten van hun onderneming. Samen met overheden probeert Streetwise het beleid voor ondernemers te verbeteren via fondsen. Ook werken ze samen met gemeente en provincie om “blurring” mogelijk te maken; het mixen van meerdere winkelconcepten onder één dak. In de Rapportage ”Juridisch borgen van afvalpreventie” van VANG- HHA lees je meer over de juridische borging van circulaire economie in winkelstraten, met focus op wet- en regelgeving, samenwerkingsafspraken en handhaving van duurzame praktijken.
3
zet netwerken op
Maak circulaire initiatieven mogelijk via netwerken tussen lokale bedrijven, kringloopwinkels, scholen en maatschappelijke organisaties. In Zwolle is een netwerk opgezet waarin kringloopwinkels en de gemeente samenwerken om afvalstromen uit de milieustraat te verwerken tot nieuwe, verkoopbare producten in de winkelstraat. Denk aan meubels, woonaccessoires of kunstobjecten die volledig uit lokaal ingezameld afval zijn gemaakt. Een ander goed voorbeeld is LabLand, een Vlaamse organisatie die bestaande ruimte circulair renoveert met formele overheidsparticipatie en beleidsbeïnvloeding. Met Citylab010 helpt de gemeente Rotterdam inwoners die een goed idee hebben voor circulair ondernemingsschap. Aangedragen ideeën resulteerden in bijvoorbeeld WEAR, Pieter Pot, Wholygreens en Vet&Lazy.
Meer Weten?
- De website van het repaircafé ondersteunt lokale groepen bij het opstarten van een eigen repaircafé. Op hun website kun je het digitale startpakket aanvragen zodat je meteen aan de slag kunt!
- Het rapport ”Omgevingswet en Circulaire economie” van Platform31 biedt een inspiratiesheet en voorbeelden van juridische kaders die circulaire stadsvernieuwing ondersteunen.
- het artikel ”Toenemende leegstand en dalende huurprijzen: winkelgebieden zijn toe aan transformatie” van gebiedsontwikkeling.nl belicht hoe de afname van winkelruimtes kan worden benut voor circulaire herbestemming en slimme stadsvernieuwing.
Deel je circulaire voorbeelden op het Verschilmakersplein.
Doe mee