De Omgevingsdienst in transitie: van handhaver naar circulaire sparringpartner

Circulaire projecten lopen vaak vast op regels, vergunningen of onduidelijkheden. De Omgevingsdienst (OD) voert vooral bestaande wet- en regelgeving uit, maar ziet daardoor heel scherp waar beleid wringt met de praktijk. Juist die signalen helpen jou om beleid te verbeteren, ruimte te creëren en innovaties sneller vooruit te helpen.

De Omgevingsdienst let naast veiligheid en milieu, nu ook op hoe slim en circulair bedrijven met materialen omgaan. Toezichthouders worden ‘circulaire sparringpartners’ die met bedrijven meedenken hoe ze bijvoorbeeld afvalstromen kunnen minimaliseren of grondstoffen kunnen hergebruiken. Ze denken vaker mee aan het begin van een project, in plaats van te handhaven als alles al is geregeld. Zo stimuleren ze bedrijven maximale inspanningen te doen voor hun bijdrage aan een circulaire economie.

In deze lijst vind je realistische acties die je als gemeente of provincie kunt nemen én die passen binnen de rol en capaciteit van de jouw organisatie en de omgevingsdienst.

Wat kan je als decentrale overheid doen?

1. Organiseer elk kwartaal een overleg met je omgevingsdienst over circulaire casussen.

Bespreek één of twee concrete vergunning- of toezichtcases: waar liep het vast, wat werkte goed? Gebruik deze inzichten om beleid, processen of interne samenwerking te verbeteren.

De Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid en gemeente Gorinchem koppelen in de nieuwe VTH‑nota KPI’s voor circulariteit aan het jaarlijkse toezicht­programma.

2. Wijs een vaste CE-contactpersoon aan in beide organisaties.

Één aanspreekpunt voorkomt dat signalen verdwijnen. Laat beide contactpersonen samen een kort, actueel “signaaloverzicht” bijhouden. 

Let op: Wederkerigheid is essentieel: als signalen geen vervolg krijgen, droogt de motivatie op.

3. Gebruik een eenvoudig signaalformulier voor circulaire knelpunten.

Maak melden zo eenvoudig mogelijk: wat werkt, wat belemmert, welke interpretatieproblemen zijn er? Bundel signalen halfjaarlijks en deel ze met de provincie of via VNG/IPO met het Rijk.

4. Betrek de omgevingsdienst vroeg als klankbord bij nieuwe circulaire projecten.

Laat initiatiefnemers al in een vroeg stadium afstemmen met de OD. Dat voorkomt vertraging bij vergunningverlening én voorkomt dat plannen moeten worden aangepast als ze al zijn uitgewerkt.

De Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid en gemeente Gorinchem koppelen in de nieuwe VTH‑nota KPI’s voor circulariteit aan het jaarlijkse toezicht­programma.Zo verschuift de rol van handhaver in elke fase van het VTH‑proces.

Let op: de OD kan meedenken binnen de wettelijke kaders; voor echte beleidsruimte zijn bestuurlijke keuzes nodig.

5. Laat de OD waar passend bedrijven vragen naar grondstoffengebruik. 

Bijvoorbeeld: “Gebruikt u secundaire grondstoffen?” of “Wat belemmert hergebruik van reststromen?”. Verwerk deze gesprekken in reguliere bedrijfsbezoeken. Lees hier hoe de OD Noordzeekanaalgebied of OD NL hier op inzet.

6. Organiseer jaarlijks een regionale CE-praktijkdag.

Nodig bedrijven, beleidsmakers en toezichthouders uit om praktijkvoorbeelden te delen. Gebruik deze dag voor leren, netwerkopbouw en het spiegelen van beleid aan de praktijk.

7. Stimuleer gezamenlijke kennisontwikkeling.

VTH’ers hebben voor hun nieuwe taken waarschijnlijk behoefte aan bijscholing. Bijvoorbeeld via opleidingen of via Kennisnet. Stel per team een toezichthouder aan als ambassadeur voor de circulaire economie en bouw aan kennisdeling. Hoeksche Waard en andere gemeenten, zoals Delft en Capelle a/d IJssel organiseren bijvoorbeeld  een pilot‑opleiding ‘Circulaire gebiedsontwikkeling’ voor vergunningverleners en toezichthouders.

Investeer in CE-trainingen voor gemeente en provincie. Volg cursussen over afval- versus grondstofwetgeving, levenscyclusanalyses en meer via de Academie.

Houd het nieuwe platform Afval of niet van de Omgevingsdienst in de gaten.

8. Vraag de OD actief mee te denken over experimenteerruimte.

Bij innovatieve initiatieven: wat kán al binnen de regels? Welke uitzonderingen bestaan er? Verken samen of een experimenteerregeling mogelijk is. De provincie Zuid-Holland geeft hiermee tijdelijk ruimte aan 5 circulaire pilot initiatieven. 

9. Verwerk praktijkervaringen van de OD in je eigen beleid en monitoringsrapportages

Gebruik signalen van de OD in je jaarlijkse CE-monitor, duurzaamheidstoelichting of beleidsjaarverslag. Hiermee maak je zichtbaar waar regels knellen en waar bestuurlijke actie nodig is.

10. Veranker circulaire eisen in het vergunning- of contractsjabloon 

Denk aan grondstoffenefficiëntie, modulair ontwerp en experimenteerruimte.
Zo nam Noordzeekanaalgebied als eerste omgevingsdienst CE‑voorschriften structureel op in milieuvergunningen.