Sturen op de uitkomst: Prestatiegericht inkopen
Het artikel samengevat:
Impact Sturen op uitkomsten, zoals CO₂-reductie en materiaalhergebruik, stimuleert innovatieve en kostenefficiëntere oplossingen en zorgt voor betere samenwerking in de keten.
Wat kun je doen? Laat de ‘hoe’-vraag los en geef opdrachtnemers de ruimte en het vertrouwen om te innoveren, met het gewenste resultaat als uitkomst.
Wat doen anderen? Meer gemeenten zetten in op prestatiegericht inkopen. Gooische Meren bouwde via prestatie-gericht inkopen een nieuwe sporthal.
Meer vrijheid voor innovatie
Prestatie-inkoop (of Best Value Procurement) stuurt op prestaties en uitkomsten, niet op het proces. Dat geeft opdrachtnemers de vrijheid om meer zelf te bepalen hoe ze bepaalde uitkomsten bereiken, wat ruimte geeft voor innovatie. Door dus te sturen op CO₂-reductie en materiaalhergebruik als uitkomsten, maak je als gemeente of provincie echt het verschil in circulariteit.
Tegelijk vraagt deze aanpak om een andere manier van werken. Prestatiegericht circulair inkopen is niet voor elke organisatie haalbaar, omdat het stevige randvoorwaarden vraagt: een duidelijke langetermijnvisie op circulariteit, inkopers met gespecialiseerde kennis, én een organisatie die integraal kan samenwerken tussen beleid, inkoop, beheer en financiën. Het vereist bovendien scherp geformuleerde, meetbare prestatiecriteria, actieve markt- en ketensamenwerking en voldoende capaciteit om gedurende het contract te monitoren en bij te sturen.
Zonder deze basis blijft prestatiegericht werken kwetsbaar en levert het niet de beoogde circulaire impact op; in zulke situaties kunnen strategieën zoals lokaal inkopen, minimale circulaire eisen (% gerecycled materiaal, demontabel ontwerp, verpakkingsreductie) passender en effectiever zijn. Of kies ervoor om te focussen op samen inkopen met andere organisaties, bijvoorbeeld met kantoorinrichting.
Hoe kan je aan de slag?
1
Formuleer heldere, meetbare uitkomsten
Bepaal samen met stakeholders de gewenste resultaten zoals “minimaal 40% CO₂-reductie” of “80% hergebruik van materialen”. In het MRA-convenant ‘Toekomstbestendige Woningbouw’ dat door de provincie Noord-Holland is ondertekend zijn afspraken gemaakt over het gestandaardiseerd, prestatiegericht en integraal uitvragen van duurzaamheid waarbij circulariteit één van de opgaven is die wordt meegenomen. In het MRA-convenant Green Deal Houtbouw is bijvoorbeeld afgesproken dat in 2025 20% van de nieuwbouwprojecten met houtbouw of andere biobased materialen wordt gerealiseerd. En bij de nieuwe sporthal in Drachten vroeg de gemeente vooral om vervangingen, maar liet de keuze van materialen vrij.
2
Laat de ‘hoe’-vraag los
Stel geen gedetailleerde eisen over de te gebruiken middelen, maar geef ruimte aan de markt om innovatieve oplossingen voor te stellen. Gemeente Utrecht stimuleert de markt in de ‘Nota Inkoop en Contractmanagement’ specifiek “om met innovatieve oplossingen te komen door bijvoorbeeld een opdracht functioneel te omschrijven of marktpartijen de ruimte te bieden innovatieve oplossingen aan te bieden.”
3
Organiseer een marktconsultatie
Voer open gesprekken met marktpartijen om te bepalen of de doelen haalbaar zijn en welke innovatieve oplossingen zij kunnen aandragen. Vraag ook uit welke risico’s de marktpartijen zien. Gemeente Gooise Meren organiseerde voor de bouw van een nieuwe circulaire sporthal een marktconsultatie: “Niet alleen potentiële inschrijvers waren welkom, maar vooral ook onderaannemers”, zegt Bert Vossebelt, projectmanager. “Je hebt immers de hele keten nodig om circulair te bouwen.”
4
Maak afspraken over monitoring en rapportage
Zorg voor heldere afspraken over het meten en rapporteren van de voortgang van het project, bijvoorbeeld met periodieke CO₂-rapportages. Deze handreiking van PIANOo over Monitoring en Contractuele Borging MVI kan hierbij helpen.
5
Werk samen op basis van vertrouwen
Stimuleer open communicatie en samenwerking met de opdrachtnemers om het gewenste resultaat te behalen. Dat werkt beide kanten op. Gemeente Apeldoorn beschrijft in haar Inkoop- en Aanbestedingsbeleid dat ze “een integere, betrouwbare, zakelijke en professionele inkoper en opdrachtgever (wil) zijn”. Dat komt onder andere tot uitdrukking in “vertrouwen in de Ondernemer en in wederzijds respect tussen de Gemeente en de Ondernemer.”
Vanwege de eerder genoemde randvoorwaarden, is het dus niet voor iedereen vanzelfsprekend dat ze prestatiegerichte inkopen kunnen doen. Lees in het artikel ‘Slim circulair inkopen, ook met minder middelen of expertise’ hoe je op andere manieren aan de slag kan gaan
Meer weten?
- Inkoop- en aanbestedingsbeleid 2025
- Prestatie-inkoop of Best Value Procurement (pianoo.nl)
- Voorbeelden van Best Value projecten Rijkswaterstaat
- Publicatie ‘’Sportief aanbesteden’’ In samenwerking met vele partijen realiseert de Vereniging Sport en Gemeenten sportief (prestatiegericht) aanbesteden.
Connect met de Verschilmakers community of deel circulaire voorbeelden op het Verschilmakersplein.
Doe mee