Ruimte voor voedselcoöperaties: stimuleer eigenaarschap voor een sterk lokaal voedselsysteem
Het artikel samengevat:
Impact: Voedselcoöperaties versterken de lokale economie, verkorten voedselketens en vergroten de veerkracht van regio’s.
Wat kun je doen? Ga langdurige partnerschappen aan met coöperaties en zet structurele overlegtafels op tussen boeren, coöperaties en maatschappelijke organisaties.
Wat doen anderen? Veel provincies en gemeenten stimuleren voedselinitiatieven. Zo begeleidt de provincie Overijssel met Stichting De Ulebelt voedselcoöperaties bij de opstart.
Voedselcoöperaties: belangrijk eigenaarschap in de lokale voedselketen
Voedselcoöperaties zijn voedselinitiatieven vanuit de maatschappij waarin inwoners gezamenlijk voedsel produceren, inkopen of distribueren. Inwoners nemen eigenaarschap over hun eigen voedselvoorziening, bijvoorbeeld via stadslandbouw, een coöperatieve boerderij, (pluk)tuin of voedselbos, of een eigen distributiesysteem. Dit zorgt voor lokaal voedsel tegen een eerlijke prijs. Zo ontstaat een transparant, betrouwbaar en lokaal ingebed voedselsysteem dat minder afhankelijk is van prijs en beschikbaarheid op de (inter)nationale voedselmarkt. Zorg dus dat jouw gemeente of regio weet hoe je deze coöperaties kunt ondersteunen.
Wat levert dit op?
- Versterking lokale economie: Voedselcoöperaties dragen bij aan sterkere en veerkrachtigere lokale voedselsystemen. Inkomsten blijven in de regio en versterken de lokale economie, boeren krijgen een stabielere afzet. Boeren die leveren aan de voedselcoöperatie Heeten kunnen op een eerlijke prijs rekenen omdat de voedselcoöperatie flink wat schakels tussen de boer en de consument weghaalt. Ook doen boeren graag mee, omdat ze kunnen vertellen hoe en waarom ze zo werken.
- Minder voedselkilometers: Kortere ketens beperken transport en verminderen CO₂-uitstoot. De voedselcoöperatie Sitopia uit Leerdam koopt rechtstreeks in bij boeren om het aantal voedselkilometers van maaltijden te verminderen.
- Gemeenschapszin en eigenaarschap: Bewoners ervaren directe invloed op hun voedselvoorziening, waardoor sociale cohesie groeit. De voedselcoöperatie in Luttenberg verbindt de inwoners met lokale boeren. Dit zorgt voor lage vervoerskosten, geen tot nauwelijks verpakkingsmaterialen en versterkt de onderlinge verbondenheid tussen deelnemers.
- Robuust voedselsysteem: Regionale coöperaties maken de keten minder kwetsbaar voor verstoringen op de internationale markt. Zo versterkt Rotterdamse Oogst de regionale voedselketen door het organiseren van evenementen en marktplaatsen midden in de stad. Ze informeren over en verbinden diverse voedselinitiatieven binnen de regio en creëren (nieuwe) marktplaatsen.
- Bewustwording en vermindering van voedselverspilling: Voedselcoöperaties vergroten het bewustzijn van inwoners over voedselproductie en verspilling. Door actief betrokken te zijn bij lokale voedselinitiatieven, leren bewoners waardevolle lessen over de herkomst, productieprocessen en waarde van voedsel. Door deze betrokkenheid groeit het besef dat voedsel geen vanzelfsprekendheid is en dat verspilling directe gevolgen heeft voor milieu, economie en samenleving. De gemeente Den Haag ondersteunt stadslandbouw door het beschikbaar stellen van grond, het stimuleren van duurzame voedselproductie en samenwerking met bewoners en organisaties om groene en circulaire initiatieven in de stad te bevorderen. Lees hier meer op hun site of in dit interview met Tom Voorma.
Hoe kan je aan de slag?
1
Breng initiatieven in kaart
Welke voedselcoöperaties en -initiatieven zijn er in jouw gemeente of regio actief? Doe een openbare oproep, of een eenvoudige inventarisatie via wijkteams en lokale landbouworganisaties. Organiseer een verkennend overleg met coöperaties, boeren en maatschappelijke organisaties.
Zo organiseert de gemeente Wierden inspiratiebijeenkomsten voor consumenten en producenten om de mogelijkheden voor lokaal voedsel samen te bespreken.
2
Ga langdurige partnerschappen aan met coöperaties
Zet structurele overlegtafels op tussen boeren, coöperaties, onderwijs en maatschappelijke organisaties en help hen met hun uitdagingen. Help oprichters van voedselbossen bijvoorbeeld met subsidies door de eerste 5 jaar heen, waarin ze nog geen oogstopbrengst hebben. Of creëer inkomenszekerheid door de inkoop van de catering van overheidsinstanties te doen bij de voedselcoöperaties.
De provincie Noord-Brabant geeft subsidie voor de aanleg van voedselbossen.
3
Betrek andere afdelingen
Zoals ruimtelijke ordening, gezondheid, economische zaken en vastgoedbeheer, om de vraag naar ruimte, vergunningen en maatschappelijke meerwaarde integraal te bekijken. In de Friese samenwerkingsagenda Voeding en Gezondheid zijn maatschappelijke initiatieven en coöperaties de motor voor de transitie naar een gezondere en duurzamere provincie.
3
Bied gebruiks convenanten of huurovereen komsten aan
met flexibele looptijden, zodat coöperaties laagdrempelig kunnen starten. Vraag bij gemeentelijk of provinciaal vastgoed op welke leegstaande panden of terreinen (tijdelijk) beschikbaar zijn. En check de Omgevingswet op mogelijkheden voor maatwerkregels en tijdelijke invulling. Denk ook aan de versoepeling van kleinschalige vergunningen.
Gelderland verkocht 13 hectare grond bij Arnhem aan voedselbosboeren.
Meer weten?
- Binnenlands Bestuur – Voedsel als beleidsinstrument voor gemeenten
- The Green Bee – Voedselcoöperaties in Nederland
- Voedselcoop.eu
- Agroforestry Netwerk Nederland – Factsheet voedselbossen voor provincie, gemeente en waterschap
- De Streekboer – online platform met fysieke afhaalpunten in Friesland, Groningen en Drenthe, gesteund door lokale overheden.
- Nedergroep verbindt boeren en consumenten voor verse producten.
- Herenboeren is een burgerbeweging die bewijst dat de productie van dagelijks voedsel anders, beter en vooral duurzamer kan. Elke Herenboerderij is eigendom van een coöperatie bestaande uit 250 huishoudens, die gezamenlijk de oogst verdelen.
Connect met de Verschilmakers community of deel circulaire voorbeelden op het Verschilmakersplein.
Doe mee