Knooppunten voor hergebruik: circulaire hubs
Het artikel samengevat:
Impact Circulaire hubs zorgen voor efficiënter gebruik van ruimte, stimuleren innovatie en bieden een fysieke plek waar circulariteit in de praktijk vorm krijgt.
Wat kun je doen? Reserveer ruimte in omgevingsplannen, werk samen met kringloopbedrijven en gebruik de Omgevingswet om circulaire functies te verankeren.
Wat doen anderen? In meerdere steden worden circulaire hubs ontwikkeld, zoals de BouwHub in Groningen.
Circulaire hubs: de sleutel tot een duurzame gebiedsontwikkeling
Een circulaire hub is een plek waar gebruikte materialen worden ingezameld, opgeslagen, gerepareerd en klaargemaakt voor hergebruik. Deze hubs helpen verspilling van materialen tegen te gaan en grondstoffen langer in omloop te houden. Circulaire hubs zijn broedplaatsen voor nieuwe initiatieven, kleinschalige productie en duurzame bedrijvigheid die het gebied economisch versterken. Daarnaast bieden ze ook een sociaal economische kans door het bieden van werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Het PBL benadrukt in het rapport “Ruimte voor circulaire economie” dat de ruimtevraag verandert: er zijn minder traditionele productiefaciliteiten nodig, maar juist meer ruimte voor opslag, bewerking en recycling van materialen. Door circulaire hubs te clusteren op goed bereikbare plekken, bijvoorbeeld langs weg, water of spoor, wordt transport van materialen efficiënter en krijgen reststromen sneller een nieuwe bestemming. Zulke plekken kunnen worden geïntegreerd in bestaande bedrijventerreinen, leegstaande panden of transformatiegebieden waar ook ruimte is voor wonen, werken en voorzieningen.
Daarmee krijgt de circulaire economie letterlijk een plek in de stad of regio, zonder dat dit ten koste gaat van woningen, scholen of zorginstellingen. Integendeel: door functies slim te mengen ontstaan korte ketens, nieuwe banen en een levendigere stad. De ruimte moet dus toekomstgericht worden benut, en dat betekent nú ruimte reserveren voor de circulaire economie. Dit vraagt om duidelijke keuzes en een langetermijnvisie van gemeenten, provincies en het Rijk.
De diversiteit van hubs
Circulaire hubs zijn er in alle soorten en maten. Het artikel van ROmagazine: “Circulaire hubs” als leidraad voor strategisch locatiebeleid’’ introduceert vijf typen ‘hubs’ die essentieel zijn om circulaire activiteiten een plek te geven:
- HMC-bedrijven: zware industrie, zoals recycling, op multimodaal ontsloten terreinen. Denk aan Het Noordzeekanaalgebied.
- Grondstoffenhubs in industriële clusters, gericht op ketensamenwerking en reststromen. Bijvoorbeeld de circulaire grondstoffenhub in Haarlem. De circulaire grondstoffenhub in Haarlem is in het najaar van 2024 aangelegd. Het is een centrale opslagplaats waar herbruikbare bouwmaterialen uit Haarlemse projecten, zoals gebruikte straatstenen, stoeptegels, hout en straatmeubilair, worden opgeslagen, geselecteerd en klaargezet voor hergebruik in toekomstige bouw- en infrastructuurprojecten.
- Stadshubs aan stadsranden voor logistiek, reparatie en hergebruik. Zoals de BouwHub in Groningen. De BouwHub is een gezamenlijk initiatief van Kringloop+, G-ROND, Alfa-college, de gemeente Groningen, De Hanze, Coöperatie Suikerbiedt en diverse ondernemers. Het doel is om vanuit deze BouwHub de traditionele bouwlogistiek binnen de gemeente Groningen te verduurzamen. Circulaire ambachtscentra zijn ook een voorbeeld.
- Buurthubs in wijken voor inzameling, deelgebruik en sociaal ondernemerschap. Een goed voorbeeld hiervan is het Grondstoffenstation in Rotterdam. Hier worden ingezamelde reststromen van de Afrikaandermarkt zo goed mogelijk gescheiden, wat hergebruik en recycling mogelijk maakt. Bij de balie kunnen zowel voedselbanken als buurtbewoners gratis eetbare restanten van de markt ophalen. Aan de buitenkant is het vooral een laagdrempelige en toegankelijke plek voor de buurt: een centrale ontmoetingsplek met een praktische en sociale functie.
- Bulkhubs aan het water voor grote materiaalstromen.
Beleid als versneller
Het voorkeursrecht geeft de gemeente het eerste recht van koop op grond en gebouwen. Hiermee kunnen gemeenten strategisch ruimte behouden of herontwikkelen voor onder andere circulaire hubs.
Zo heeft Noord-Holland specifieke industrieterreinen van provinciaal belang aangewezen, die behouden blijven voor zwaardere bedrijvigheid. Gelderland gebruikt haar provinciale verordening om te voorkomen dat HMC-terreinen worden ingenomen door minder milieubelastende bedrijven.
De provincie Zuid-Holland stelt subsidie beschikbaar voor ‘doorbraakprojecten’ die fysieke circulaire hubs realiseren, zoals industriële verwerkingslocaties, grondstoffenhubs of stedelijke hubs. Projecten die aantoonbaar bijdragen aan de circulaire economie komen in aanmerking voor financiële steun.
Hoe ga je aan de slag?
1
Verken het bestaande landschap
Breng lokale materiaalstromen, bestaande circulaire initiatieven en bedrijvigheid in beeld. Breng bedrijven, kennisinstellingen, inwoners en overheidsorganisaties in kaart die al circulair actief zijn of willen worden. Betrek hen in een gezamenlijk netwerk om samenwerking te stimuleren. Deze partijen zijn nodig om materialenstroombeheer, innovatie, kennisdeling en praktische uitvoering in de hub mogelijk te maken.
2
Ontwikkel een regionale visie op circulaire economie
Dit doe je samen met coalities van gemeenten, provincies, bedrijven en kennisinstellingen. Twente geeft met een ‘Handreiking Circulaire Economie’ richting aan gemeenten om integraal circulair te worden, met aandacht voor inkoop, openbare ruimte, gebiedsontwikkeling en industrie. Een visie geeft handvatten om beleidsopgaven als woningbouw, energietransitie en klimaatadaptatie te verbinden. De gemeente Nijmegen heeft dit gestimuleerd bij het bedrijventerrein TPN-West. Dit is een strategisch gelegen bedrijventerrein met een hoge milieucategorie, waar circulaire bedrijven zich vestigen.
3
zoek strategische locaties
Inventariseer plekken met goede ontsluiting (weg, OV, water) en voldoende milieuruimte, zoals de provincie Zuid-Holland heeft gedaan. Kijk ook naar tijdelijk of herontwikkelbaar vastgoed en naar locaties in de buurt die grondstoffen leveren of afnemen. Controleer of het gebied milieutechnisch geschikt is en of het bestemmingsplan circulaire functies toestaat.
4
Richt een flexibel juridisch kader in
Ontwikkel een visie op circulaire bedrijventerreinen en neem deze op in de provinciale omgevingsvisie. Een andere mogelijkheid is het aanwijzen van locaties in het omgevingsplan voor mengfuncties. Daarnaast kan de experimenteerbepaling onder de Omgevingswet ingezet worden om innovaties en pilots ruimte te geven zonder directe en permanente wijzigingen te maken. Hou ook rekening met het toepassen van voorbeschermingsregels in het omgevingsplan, zodat waardevolle locaties alvast beschermd zijn in aanloop naar definitieve besluitvorming.
5
bouw met koplopers
Werk samen met circulaire ondernemers, onderwijs, sociaal werk of afvalbedrijven. Begin met één pilotlocatie en toets daar wat werkt in de praktijk. Ook hier is TPN-West in Nijmegen een goed voorbeeld. Op dit bedrijventerrein (met circulaire bedrijven) ontstond het initiatief om gezamenlijk te investeren in de verbetering van het terrein. Dit leidde tot de oprichting van een Bedrijven Investeringszone (BIZ) voor de periode 2025–2029. Alle ondernemers binnen het aangewezen gebied doen mee en leveren via een verplichte bijdrage aan collectieve initiatieven, gericht op de ontwikkeling en verduurzaming van het terrein.
Meer weten?
- Circulair Centrum HUB – De Nieuwe Ruimte
- HAN: Co-creatie op het bedrijventerrein, restmaterialen depot als circulaire hub
- Webinar “Locaties voor Circulaire Hubs in Zuid-Holland“
Connect met de Verschilmakers community of deel circulaire voorbeelden op het Verschilmakersplein.
Doe mee