Circulaire gronduitgifte als motor voor gebieds-ontwikkeling
Het artikel samengevat:
Impact Circulaire gronduitgifte zorgt ervoor dat gemeenten circulaire ambities integreren bij de uitgifte van grond. Dat zorgt ervoor dat bestaande gebouwen en materialen maximaal worden hergebruikt, waardoor minder nieuwe grond en grondstoffen nodig zijn. Daarbij wordt leegstand aangepakt.
Wat kun je doen? Neem circulaire criteria op bij tenders en verkoopcontracten, en start klein met 1 pilotlocatie of herontwikkeling.
Wat doen anderen? Gemeenten en provincies zijn steeds bewuster over de functies en beschikbaarheid in hun gronduitgifte. De gemeente Almere stelt eisen voor landgebruik, verharding en vergroening aan de gronduitgifte voor de wijk Oosterwold.
Wat is circulaire gronduitgifte?
Circulaire gronduitgifte is het proces waarbij gemeenten bij het uitgeven van grond aan ontwikkelaars niet alleen juridische en economische voorwaarden stellen, maar ook circulaire ambities integreren als strategisch uitgangspunt. Dit betekent dat gemeenten vanaf het allereerste moment eisen en criteria vastleggen die gericht zijn op duurzaamheid en circulariteit, zoals het hergebruik van materialen, demontabel bouwen, natuurinclusief ontwerp en energieneutraliteit. Circulaire uitgifte van grond kan op verschillende manieren plaatsvinden:
- Rechtstreeks aan individuele zelfbouwers (Particulier Opdrachtgeverschap ‘’PO’’) die naar eigen keuze zelfstandig of met elkaar gaan bouwen, zoals Oosterwold van de gemeenten Almere en Zeewolde.
- Rechtstreeks aan een collectief of bouwgroep (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap ‘’CPO’’) waarin de groep gezamenlijk het ontwerp maakt en daarna gezamenlijk bouwt, zoals De Warren in Amsterdam.
- Aan een begeleidende ontwikkelaar die met zelfbouwers in co-creatie de woningen ontwerpt en bouwt.
Waarom is dit nu urgent?
Architect Thomas Rau benadrukt in deze podcast dat grond niet zomaar een handelsobject is, maar een publieke asset. “We moeten ons realiseren dat er grenzen zijn aan de grondvoorraad. Daarbij is grond een publieke asset die in publieke handen moet blijven. Te veel grond in particuliere handen is een van de problemen van de woonopgave: grond en huizen worden zo te duur. Grond zou dus niet verder geprivatiseerd moeten worden, maar juist teruggebracht naar de publieke wereld. In Basel en Luxemburg mag je geen grond meer verkopen.” Veel gemeenten kampen met de druk om snel te bouwen en financiële tekorten. Hierdoor verkopen ze hun grond, zonder oog voor de gevolgen op lange termijn. Door circulaire gronduitgifte voor verkoop of erfpacht behoud je als gemeente de regie op grondgebruik, waarbij publieke waarden op de lange termijn geborgen worden.
Hoe ga je aan de slag?
1
inventariseer kansen in een concreet gebied
Breng in kaart waar gronduitgifte op korte termijn aan de orde is. Beslis of er mogelijkheid is tot verkoop of erfpacht. Vooral door erfpacht houd je als overheid regie over het gebruik van de grond. Formuleer per locatie of projectgebied heldere doelen. Denk aan klimaatadaptatie, hergebruik van materialen, lokale werkgelegenheid, biodiversiteit, sociale cohesie. De gemeente Amsterdam heeft dit gedaan met de Roadmap Circulaire Gronduitgifte Amsterdam.
2
stel voor-waarden
Kavelkopers (individueel of in groepsverband) kun je selectievoorwaarden meegeven om duurzamer en meer circulair te bouwen dan de huidige wetgeving stelt. Vraag bijvoorbeeld een minimale BCI- score of voeg een MPG subgunningscriteria toe. Jeffrey van ’t Hof, in 2022 werkzaam bij de gemeente Almere, deed dit door kavels uit te geven aan particulieren voor woningen met een minimale GPR-score. “Zo neem je ook je inwoners mee in duurzame en circulaire ontwikkelingen.” De provincie Noord-Holland ontwikkelde een afwegingskader voor circulaire gronduitgifte waarmee gemeenten en ontwikkelaars concrete criteria en instrumenten krijgen om circulaire ambities te vertalen naar de praktijk. Bedrijven die zich in de Waarderpolder in Haarlem willen vestigen, moeten aantonen hoe zij bijdragen aan circulair bouwen en gebruikmaken van secundaire materialen. Dit draagt bij aan de transformatie van het gebied naar een toekomstbestendige werklocatie. De gemeente Amsterdam stelt sinds 2016 circulaire erfpachtvoorwaarden in Buiksloterham. Projecten worden beoordeeld op materiaalgebruik, energieprestatie, waterbeheer en sociale duurzaamheid.
3
maak beleid
Om eisen voor circulair bouwen mee te nemen in gronduitgifte moet dat wel mogelijk zijn gemaakt in bestemmingsplannen en/of stedenbouwkundige plannen. Zorg er dus voor dat die ruimte er is, in zowel bestaande als nieuwe bestemmingsplannen. Neem in je beleid op dat je voor tenders van circulaire gronduitgifte circulair stimuleert of verplicht. De gemeente Vught heeft als een van de eerste gemeenten in Noord-Brabant een circulaire gronduitgifte gedaan voor 17 kavels in Den Hoek in Helvoirt. Hoe ze dat gedaan hebben lees je hier en de aanbestedingsdocumenten waarin circulaire eisen zijn meegenomen vind je hier. Een andere mogelijkheid is om het grondbeleid te wijzigen.
4
monitor, leer en schaal op
Gebruik meetinstrumenten zoals de MPG-berekening of de Building Circularity Index (BCI) om prestaties te monitoren. Evalueer het proces samen met het interne projectteam en de ontwikkelaar. Documenteer lessen en gebruik deze om standaardcriteria op te stellen voor toekomstige uitgiftes. Zo wordt circulaire gronduitgifte stapsgewijs steeds effectiever en beter verankerd in het beleid en de praktijk.
Meer weten?
Connect met de Verschilmakers community of deel circulaire voorbeelden op het Verschilmakersplein.
Doe mee